«8D01511 - Информатика» білім беру бағдарламасы бойынша философия докторы (PhD) дәрежесін алу үшін Нариман Сания Аслбековна диссертациясын қорғауы
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде философия докторы (PhD) дәрежесін алу үшін Нариман Сания Аслбековна «8D01511 – Информатика» білім беру бағдарламасы бойынша «Болашақ информатика педагогтарына CLIL технологиясын оқытудың теориялық-практикалық негіздері» тақырыбында диссертациясы қорғалады.
Диссертация Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің «Информатика» кафедрасында орындалды.
Қорғау тілі - орыс тілінде
Ресми рецензенттер:
Казимова Динара Ашубасаровна – педагогика ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор (доцент), академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды университеті, «Қолданбалы математика және информатика» кафедрасының профессоры м.а. (Қарағанды қаласы, Қазақстан Республикасы);
Дамекова Сауле Кайролловна – педагогика ғылымдарының кандидаты, Астана халықаралық университеті, Педагогикалық институтының доценті (Астана қаласы, Қазақстан Республикасы).
Диссертациялық кеңестің уақытша мүшелері:
Шадиев Рустам – философия докторы (PhD), профессор, Чжэцзян университеті, Педагогикалық колледжінің профессоры (Нанкин қ., ҚХР);
Кинтонова Алия Жексембаевна – т.ғ.к., қауымдастырылған профессор (доцент), Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, «Ақпараттық қауіпсіздік» кафедрасының қауымдастырылған профессоры (Астана қаласы, Қазақстан Республикасы);
Мухамбетова Мейрамгуль Жароллаевна – философия докторы (PhD), Х. Досмұхамедов атындағы Атырау университеті, «Информатика» кафедрасының қауымдастырылған профессоры м.а. (Атырау қаласы, Қазақстан Республикасы);
Махажанова Улжан Танирбергеновна – философия докторы (PhD), Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті «Ақпараттық жүйелер» кафедрасының қауымдастырылған профессоры м.а. (Астана қаласы, Қазақстан Республикасы);
Копеев Жанат Бактжанович – философия докторы (PhD), С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті, «Ақпараттық жүйелер» кафедрасының аға оқытушысы (Астана қаласы, Қазақстан Республикасы).
Ғылыми кеңесшілер:
Альжанов Айтуган Кайржанович – педагогика ғылымдарының кандидаты, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, «Информатика» кафедрасының доценті м.а. (Астана қ., Қазақстан Республикасы);
Вострокнутов Игорь Евгеньевич – педагогика ғылымдарының докторы, Ресей мемлекеттік зияткерлік меншік академиясы ФМБЖББМ, «Ақпараттық технологиялар» кафедрасының меңгерушісі, профессор (Мәскеу қ., Ресей Федерациясы).
Қорғау 2024 жылғы 14 мамыр, сағат 10:00 Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің «8D01511 – Информатика» мамандығы бойынша «8D015 – Жаратылыстану пәндері бойынша педагогтарды даярлау» кадрларды даярлау бағыты бойынша диссертациялық кеңесте өтеді. Диссертациялық кеңес мәжілісі онлайн форматта өткізіледі деп жоспарлануда.
Сілтемесі: http://surl.li/rzgxm
Мекен-жайы: Астана қ., Қ. Сәтбаев көшесі, 2, № 302 аудитория.
Аңдатпа (қаз.): Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бүгінгі таңда қазақстандық білім беру – елдің экономикалық өсуінің жаңа моделінің орталық буыны болып табылады және қазіргі уақытта жаһандану және интернационалдандыру үдерістерінің, мәдениетаралық өзара іс-қимыл мен халықаралық ынтымақтастық ауқымын кеңейтудің, бәсекелестікті күшейтудің және адами капиталдың маңыздылығын арттырудың ықпалымен өзгерістерге ұшырауда. Қазақстандық білім берудің жаһандық бәсекеге қабілеттілігін, оны қазіргі өмірге бейімдеу үшін өскелең ұрпақтың функционалдық сауаттылығын арттыруға курс қабылданды. Қазақстан Республикасының (ҚР) «Ғылым туралы» Заңында «Жоғары оқу орны білім беруден басқа жүзеге асыратын негізгі қызмет түрі: ғылыми, ғылыми-техникалық және инновациялық қызмет, оның ішінде зияткерлік меншік объектілеріне құқықты жүзеге асыру»деп атап көрсетілген, бұл жоғары оқу орындарының білім беру жүйесіне озық инновациялық технологияларды құру мен енгізудің маңыздылығын айқындайды. Еліміздің адами капиталын қалыптастырудың негізі қазақстандық білім берудің барлық сатыларын жаңғырту болып табылады, оған коммуникативтілік, зерттеу дағдылары, кәсіпкерлік жатады, бұл қазақстандықтардың қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде коммуникативтік дағдыларды меңгеруін білдіретін үштілділік саясатында көрініс табады. Үш тілде білім берудің мақсаттарының бірі – әртүрлі ұлт өкілдерімен бейбітшілік пен келісімде өмір сүре алатын, басқа мәдениеттерге деген құрмет пен түсіністік сезімі бар тұлғаны тәрбиелеу. «Қазіргі уақытта ақпараттың 90%-ы әлемде ағылшын тілінде жасалады. Екі жыл сайын оның көлемі екі есе артады. Ағылшын тілін меңгермесе, Қазақстан жалпыұлттық прогреске қол жеткізе алмайды», - делінген Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің (ҚР) жолдауында. Осыған сүйене отырып, ағылшын тілі халықаралық қарым-қатынас тілі болумен қатар, прогрессивті ақпарат алу құралы ретінде де әрекет етеді және өзгерістерге үздіксіз бейімделу және жаңа білім алу қабілетін дамыту қолданыстағы білім беру бағдарламаларының маңызды басымдылығына айналуы керек. Бұл мәселені шешу үшін болашақ информатика мұғалімдерін шет тілінде дайындауға біртіндеп және кезең-кезеңімен көшу ұсынылады. Бұл ауысудың бастапқы кезеңінде тілдік емес пәндерді оқыту тілі арқылы шет тілдік коммуникативтік құзыреттілікті дамытуға мүмкіндік беретін тәсілді қолдану ұсынылады. Сонымен қатар, бұл тәсіл студенттер мен оқытушыларды шет тіліне толық батыруды талап етпейді. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мұндай жағдайларда CLIL (Content and Language Integrated Learning) технологиясы ең тиімді шешім болып табылады – бұл екі мақсатты көздейтін пәндік–тілдік кіріктірілген оқыту: зерттелетін пән арқылы шет тілі мен шет тілі арқылы пәнді зерттеу, одан күтілетін нәтиже CLIL қалыптастырған білім алушылардың құзыреттілігі болуы мүмкін. Реализация обучения будущих педагогов информатики по CLIL технологии приобретает особую важность, так как, с одной стороны, позволяет повысить эффективность преподавания непрофильной дисциплины «Иностранный язык» за счет привязки к конкретной профессиональной дисциплине, а с другой – расширить и углубить осваиваемый профессиональный контент за счет оригинальных материалов на иностранном языке, но без необходимости добавления аудиторных часов. Болашақ информатика мұғалімдерін CLIL технологиясы бойынша оқытуды жүзеге асыру ерекше маңызға ие, өйткені бір жағынан бейіндік емес «Шетел тілі» пәнін белгілі бір кәсіптік пәнмен байланыстыру арқылы оқытудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді, ал екінші жағынан, аудиториялық сағаттарды қосуды қажет етпейтін, бірақ игерілген кәсіби мазмұнды шет тіліндегі түпнұсқа материалдар арқылы кеңейту және тереңдету. Жоғарыда айтылғандардың бәрінен зерттеудің өзектілігі шет тілін кәсіби мақсатта қолдануға дайын мамандарды даярлаудың жаңа сапасына қол жеткізуді көздейтін CLIL – құзыреттілігі қалыптасқан болашақ информатика мұғалімдерін даярлау міндеттеріне байланысты екендігі шығады. Қарастырылған мәселенің өзектілігі мен қазақстандық жоғары оқу орындарында болашақ информатика педагогтарының шет тіліндегі дайындығының қазіргі жай күйін талдау негізінде біз мынадай қайшылықтарды анықтадық: – Қазақстан Республикасында үш тілде білім беруді дамыту үшін болашақ информатика педагогтарының CLIL құзыреттілігінің жоғары дидактикалық әлеуеті мен болашақ информатика педагогтарын CLIL даярлау бойынша теориялық–қолданбалы әзірлемелердің болмауы арасында; – болашақ информатика мұғалімдерінің CLIL құзыреттілік сапасын арттыру қажеттілігі мен тиісті әдістемелік қамтамасыз етудің жеткіліксіз дамуы арасында; – болашақ информатика мұғалімдерінің CLIL құзыреттілік деңгейіне мемлекет пен студенттер тарапынан қойылатын жоғары талаптар мен ЖОО-да қолданыстағы тілдік оқытудың технологиялары арасында; – болашақ информатика мұғалімдерінің CLIL құзыреттілігін қалыптастырудың объективті қажеттілігі мен жоғары білім беру жүйесінде осы үдерісті жүзеге асырудың педагогикалық шарттары мен тетіктерін жеткіліксіз зерделеу арасында; – CLIL білім беруді дамытудың тиімді жолы ретінде болашақ информатика мұғалімдерінің CLIL құзыреттілігін қалыптастыру моделін пайдалану мен жоғары білім беру жүйесінде CLIL құзыреттілігін қалыптастыру үдерісінің жеткіліксіз дамуы арасында. Жоғарыда келтірілген қарама-қайшылықтар зерттеу мәселесін анықтауға мүмкіндік берді: Болашақ информатика мұғалімдерінде CLIL технологиясын теориялық оқыту мен практикалық қолданудың негіздері қандай? Зерттеудің өзектілігі, анықталған қайшылықтар мен мәселе осы зерттеудің тақырыбын тұжырымдауға мүмкіндік береді: «Болашақ информатика педагогтарына CLIL технологиясын оқытудың теория-практикалық негіздері». Зерттеу мақсаты – болашақ информатика педагогтарының CLIL технологиясын оқытудың теориялық негіздемесі және практикалық іске асырылуы. Зерттеу нысаны – болашақ информатика педагогтарын оқыту үдерісі. Зерттеу пәні – CLIL технологиясын оқыту мен іске асырудың теориялық–практикалық негіздері. Зерттеудің негізінде гипотеза жатыр, егер болашақ информатика педагогтарын даярлау кезінде CLIL технологиясын оқытудың негіздерін теориялық тұрғыдан негіздеп, іс жүзінде жүзеге асыратын болса, онда бұл болашақ информатика педагогтарының CLIL құзыреттілігін қалыптастыруды қамтамасыз етеді, өйткені CLIL құзыреттілігі қазіргі информатика педагогының кәсіби құзыреттілігіне қойылатын талаптардың бірі болып табылады. Жоғарыда айтылғандардың негізінде біз келесі зерттеу міндеттерін қойдық: 1) CLIL оқытудың заманауи үрдістері мен өзекті мәселелерін талдау; оның отандық және шетелдік әдістемедегі қалыптасуының теориялық негіздері мен кезеңдерін қарастыру, оның ЖОО-да, атап айтқанда, болашақ информатика педагогтарын даярлау кезінде іске асырылу ерекшелігін нақтылау; 2) болашақ информатика педагогтарын CLIL технологиясына оқытудың негізі ретінде «CLIL құзыреттілік» ұғымының мәнін, мазмұнын және құрылымын анықтау; 3) болашақ информатика педагогтарының CLIL технологиясын оқытудың теориялық және практикалық негіздерінің кіріктірілген моделін, оның құрылымын, мазмұнын және негізгі компоненттерін әзірлеу; 4) CLIL оқытуды оқу–әдістемелік қамтамасыз ету және цифрлық білім беруді сүйемелдеу аспектісінде болашақ информатика педагогтарын CLIL технологиясын оқытудың практикалық негіздерін әзірлеу; 5) болашақ информатика педагогтарының білім беру үдерісіне CLIL технологиясын енгізу бойынша эксперименттік жұмыс жүргізу, оны іске асыру нәтижелерін статистика тұрғысынан бағалау және талдау. Зерттеудің жетекші идеясы келесідей: болашақ информатика педагогтарын CLIL технологиясын оқытудың теориялық және практикалық негіздерін енгізу қазіргі информатика педагогының маңызды кәсіби құзыреттерінің бірі болып табылатын CLIL құзыреттілігін тиімді қалыптастыруға ықпал етеді. Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: 1) Қазақстанда үш тілді білім беруді енгізуді реттейтін нормативтік-құқықтық құжаттар; 2) пәндік-тілдік кіріктірілген тәсілдің негізгі ережелері мен принциптері. Зерттеу әдістері: 1) теориялық: CLIL құзыреттілігін қалыптастыру бойынша ғылыми – әдістемелік әдебиеттерді, студенттерді шет тілінде пәндік білімді оқытудың теориясы мен практикасын және CLIL оқыту технологиясын оқытуда қолдануды зерделеу және талдау; 2) эмпирикалық: педагогикалық бақылау, сауалнама, педагогикалық эксперимент; 3) математикалық: статистикалық деректерді жинау, өңдеу және талдау әдістері. Зерттеудің негізгі кезеңдері: Бірінші кезең (2019-2020) – анықтаушы. CLIL оқытудың заманауи тенденциялары мен өзекті мәселелері талданды; оның отандық және шетелдік әдістемедегі қалыптасуының теориялық негіздері мен кезеңдері қарастырылды, оның ЖОО-да, атап айтқанда, болашақ информатика педагогтарын даярлау кезінде іске асырылу ерекшеліктері нақтыланды. Зерттеудің ғылыми аппараты құрылды, негізгі ұғымдар нақтыланды, сауалнама жүргізілді, анықтаушы эксперимент және қалыптастырушы эксперименттің бірінші кезеңі жүргізілді. Екінші кезең (2020-2021 оқу жылы, 2021–2022 оқу жылының бірінші жартыжылдығы) – қалыптастырушы. Болашақ информатика педагогтарын CLIL технологиясын оқытудың негізі ретінде «CLIL құзыреттілік» ұғымының мәні, мазмұны және құрылымы анықталды. Болашақ информатика педагогтарына CLIL технологиясын оқытудың теориялық және практикалық негіздерінің моделі, оның құрылымы, мазмұны және негізгі компоненттері жасалды. CLIL оқытуды оқу–әдістемелік қамтамасыз ету және цифрлық білім беруді сүйемелдеу аспектісінде болашақ информатика педагогтарына CLIL технологиясын оқытудың практикалық негіздері әзірленді. CLIL технологиясын қолдана отырып, болашақ информатика педагогтарын даярлау кезінде пәндердің оқу-әдістемелік кешендерінің мазмұны толықтырылды. Үшінші кезең (2021–2022 оқу жылының екінші жартыжылдығы) – соңғы. Эксперименттік зерттеулердің нәтижелеріне талдау және статистикалық өңдеу жүргізілді. Алынған нәтижелер бойынша жалпы қорытындылар жасалды, ұсыныстар берілді, шешімдер қабылданды, диссертациялық зерттеу материалдары ресімделді. Зерттеудің ғылыми жаңалығы және зерттеудің теориялық маңыздылығы: 1. CLIL оқытудың заманауи тенденциялары мен өзекті мәселелері толықтырылды; оның отандық және шетелдік әдістемеде қалыптасу кезеңдері қарастырылды, ЖОО-да болашақ информатика педагогтарын даярлау кезінде оны іске асыру ерекшеліктері нақтыланды. 2. «CLIL құзыреттілік» ұғымының мәні, мазмұны және құрылымы, оның ішінде «CLIL болашақ информатика педагогтарының құзыреттілігі» ұғымы болашақ информатика педагогтарына CLIL технологиясын оқытудың негізі ретінде анықталды. 3. Мақсатты, мазмұнды және бағалау–нәтижелі блоктардан тұратын болашақ информатика педагогтарының CLIL технологиясын оқытудың теориялық және практикалық негіздерінің кіріктірілген моделі жасалды. 4. CLIL құзыреттілігін жетілдіру үшін CLIL оқытуды оқу–әдістемелік мазмұн және цифрлық білім беруді сүйемелдеу аспектісінде болашақ информатика педагогтарына CLIL технологиясын оқытудың практикалық негіздері әзірленді. 5. Болашақ информатика педагогтарының білім беру үдерісіне CLIL технологиясын енгізу бойынша эксперименттік жұмыс жүргізілді, оны тиімді іске асыру нәтижелері бағаланды және талданды. Зерттеудің практикалық маңыздылығы: 1) Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің «6B01511 – Информатика» білім беру бағдарламасының «Білім берудегі IT» пәнінің оқу-әдістемелік кешенінің мазмұны, жұмыс бағдарламасы (Sillabus) CLIL технологиясын қолдануына қарай толықтырылды; 2) келесі пәндерді оқу кезінде CLIL оқытуды қолдану: Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің «7М01511–Информатика» білім беру бағдарламасының «Математикалық статистика», «Білім беру ортасын визуализациялау технологиясы» және «6B01511–Информатика» білім беру бағдарламасының – «Операцияларды зерттеу»; 3) келесі білім беру бағдарламаларындағы «ICT» пәнін оқу кезінде CLIL оқытуды қолдану: – «6В01505 – Информатика», «6В01502 – Математика – информатика», «6В01504 – Физика – информатика», І.Жансүгіров атындағы Жетісу университеті; – «6B01530 – Информатика», «6B01532 – Информатика – Физика», «6B01533 – Информатика – математика», Әлкей Марғұлан атындағы Павлодар педагогикалық университеті. 4) қазақ және орыс тілдерінде «CLIL Үш тілді оқытудың педагогикалық технологиясы» оқу-әдістемелік құралы әзірленді (ISBN 978-601-326-755-5, ISBN 978-601-326-756-2); 5) болашақ информатика педагогтарының CLIL құзыреттілігін қалыптастыруды қамтамасыз ететін «CLIL технологиясы: теория және практика» электрондық оқу құралы әзірленді (ЭЕМ үшін бағдарлама, куәлік № 31051 «13» желтоқсан 2022 жыл); 6) болашақ информатика педагогтарының CLIL құзыреттілігін және оның кіріктірілу негізінде ілеспе пәндік білімді қалыптастыруға бағытталған «CLIL TECHNOLOGY» цифрлық білім беру ортасы құрылды (ЭЕМ үшін бағдарлама, куәлік №32999 «24» ақпан 2023 жыл). Ізденушінің жеке үлесі CLIL оқытудың қазіргі тенденциялары мен өзекті мәселелерін сипаттаудан және оның отандық және шетелдік әдістемеде қалыптасу кезеңдерін нақтылаудан; «CLIL құзыреттілік» ұғымының мәнін, мазмұнын және құрылымын, оның ішінде «CLIL болашақ информатика педагогтарының құзыреттілігі» ұғымын CLIL технологиясын оқытудың негізі ретінде анықтаудан тұрады; сандық және сапалық бағалау әдістерін қолдана отырып, зерттеу нәтижелерін түсіндіру және талдау; болашақ информатика педагогтарын CLIL технологиясын оқытудың теориялық-практикалық негіздерінің кіркітірілген моделін әзірлеу; «CLIL TECHNOLOGY» цифрлық білім беру ортасын, «CLIL Үш тілді оқытудың педагогикалық технологиясы» оқу–әдістемелік құралын және «CLIL технологиясы: теория және практика» электрондық оқу құралын, тілдік материалды және кәсіби пәндердің бөлімдерін біріктіретін, CLIL болашақ информатика мұғалімдерінің құзыреттілігін қалыптастыруды қамтамасыз ететін жобалау және оқу үдерісіне енгізу. Шығарылған ережелер мен алынған нәтижелердің сенімділігі мен негізділігі бастапқы теориялық ережелердің әдіснамалық негізділігімен, зерттеудің қойылған міндеттеріне сәйкес келетін әдістерді қолданумен, эксперименттік жұмыстың нәтижелерін өңдеу үшін математикалық статистика әдістерін қолданумен, зерттеу гипотезасын оның нәтижелерімен растаумен байланысты. Зерттеу нәтижелерін талқылау және енгізу: зерттеудің негізгі нәтижелері халықаралық журналдарда жарияланды, ғылыми семинарлар мен халықаралық конференцияларда ұсынылды және талқыланды. Атап айтқанда, Web of Science (Q1), Scopus (93%) базаларында индекстелетін халықаралық ғылыми журналында жарияланды: 1. Teaching the CLIL technology to rising IT teachers // Interactive Learning Environments. – 2021. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің білім және ғылым саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті ұсынған ғылыми журналдардағы екі мақала: 1. CLIL технологиясы – тілдік емес мамандықтар студенттерінің шет тілін оқыту процесін белсендіру әдістемесі // Доклады Казахской академии образования. – 2020. 2. Образовательные результаты обучения технологии CLIL педагогов информатики // Вестник Торайгыров университета. – 2022. Халықаралық конференцияларда, шет елдердің ғылыми журналдарында жарияланған төрт мақала:: 1. Clil technology as an optimal technologyof trilingual education in the Republic of Kazakhstan // V Международная научно-практическая конференция «Наука и образование в современном мире: вызовы ХХI века» (Нур-Султан, 2019 – 7 декабря). 2. Еуразиялық ұлттық университетінде CLIL–тәжірибелер: Жетістіктер мен сәтсіздіктер // ХV Международная научная конференция «ǴYLYM JÁNE BІLІM– 2020» (Нур–Султан, 2020 – 10 апреля). 3. Subject–language integrated learning as the basis for preparing future computer science teachers / TIEES 2020: Trends and Innovations in E–business, Education and Security, Eighth International Scientific Webconference of Scientists and PhD, students or candidates/Online on the web (Bratislava, 2020 – 28-29 April). 4. Обучение технологии CLIL педагогов информатики // III Международное книжное издание стран Содружества Независимых Государств «Лучший педагог – 2022» (Астана, 2022 – Т. 5). Білім беру үдерісінде пайдалануға бағытталған оқу-әдістемелік құралдар: 1. Орыс және қазақ тілдерінде «CLIL үш тілді оқытудың педагогикалық технологиясы» оқу-әдістемелік құралы. 2. «CLIL технологиясы: теория және практика» электрондық оқу құралы (ЭЕМ үшін бағдарлама, куәлік № 31051 «13» желтоқсан 2022 жыл); 3. «CLIL TECHNOLOGY» цифрлық білім беру ортасы (ЭЕМ үшін бағдарлама, куәлік № 32999 «24» ақпан 2023 жыл). Диссертацияның құрылымы: диссертация кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған дереккөздер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Зерттеулерді этикалық бағалау жөніндегі комиссияның қорытындысы