![Loading...](/_nuxt/light-blue.e889c4fb.gif)
«8D04201 - Құқықтану» білім беру бағдарламасы бойынша философия докторы (PhD) дәрежесін алу үшін Суркова Светлана Сергеевна диссертациясын қорғауы
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде философия докторы (PhD) дәрежесін алу үшін Суркова Светлана Сергеевна «8D04201 – Құқықтану» білім беру бағдарламасы бойынша «Қазақстан Республикасында адам құқықтарын отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтан қорғауды әкімшілік-құқықтық реттеу» тақырыбында диссертациясы қорғалады.
Диссертация Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің «Конституциялық және азаматтық құқық» кафедрасында орындалды.
Қорғау тілі - орыс тілінде.
Ресми рецензенттер:
Алибаева Гульнар Айтчановна – заң ғылымдарының докторы, профессор, Қонаев университетінің ғылыми-зерттеу жөніндегі проректоры (Алматы қ., Қазақстан Республикасы);
Мицкая Елена Владимировна – заң ғылымдарының докторы, М.Ауезова атындағы Оңтүстік-Қазақстан университетінің қылмыстық құқық және қылмыстық процесс кафедрасының профессоры (Шымкент қ., Қазақстан Республикасы).
Диссертациялық кеңестің уақытша мүшелері:
Калыбаева Алия Абдысатаровна – заң ғылымдарының докторы, Ж. Баласағын атындағы Қырғыз ұлттық университетінің Қырғыз-Қытай институтының доценті (Бішкек қ., Қырғыз Республикасы);
Жатканбаева Айжан Ержановна – заң ғылымдарының докторы, доцент, Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының судьясы (Астана қ., Қазақстан Республикасы);
Жетписов Серик Кожанович – заң ғылымдарының докторы, доцент, Торайгыров университетінің «Құқықтану» кафедрасының меңгерушісі, (Павлодар қ., Қазақстан Республикасы);
Жанибеков Акынкожа Каленович – PhD докторы, профессор м.а., әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Заң факультеті деканының оқу, әдістемелік және тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасары (Алматы қ., Қазақстан Республикасы).
Ғылыми кеңесшілері:
Сактаганова Индира Советовна – заң ғылымдарының кандидаты, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің конституциялық және азаматтық құқық кафедрасының профессоры (Астана қ., Қазақстан Республикасы);
Южель Огурлу – заң ғылымдарының докторы, Балыкесир университетінің профессоры (Балыкесир қ., Түркия Республикасы).
Қорғау 2024 жылғы 1 тамыз, сағат 15:00-де Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің «8D04201 – Құқықтану» білім беру бағдарламасы бойынша «8D042 – Құқық» кадрларды даярлау бағыты бойынша диссертациялық кеңесте өтеді. Диссертациялық кеңес мәжілісі аралас (оффлайн және онлайн) форматта өткізіледі деп жоспарлануда.
Сілтемесі: https://sul.su/wGem
Мекен-жайы: Астана қ., Қ. Сәтбаев көшесі, 2, Бас ғимарат, Мәжіліс залы, №302 ауд.
Аңдатпа (қаз.): Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Диссертациялық зерттеу отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтың теориялық-құқықтық мәселелеріне; адам құқықтарын отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтан қорғауды әкімшілік-құқықтық реттеуге; осы зорлық-зомбылықтың туындау қаупінің әлеуметтік факторына; әкімшілік-құқықтық қорғау шараларын, сондай-ақ адам құқығын отбасылық-тұрмыстық жанжалдарға қарсы іс-қимыл, алдын алу және қорғаудағы уәкілетті органдардың рөлін зерделеуге арналған. Сондай-ақ, отбасындағы зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимылды және олардың қазақстандық әкімшілік заңнамаға әсерін реттейтін халықаралық құқықтық нормалар зерттелді. Қазақстан Республикасының мысалында отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ұшыраған адамдарды құқықтық қорғаудың негізгі бағыттарын және оларды жою мақсатында заңнамада бар проблемаларды ашуға белгілі бір көңіл бөлінді. Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Конституциясында (бұдан әрі-ҚР Конституциясы): "ешкімді азаптауға, зорлық-зомбылыққа, басқа да қатыгез немесе адамдық қадір-қасиетті қорлайтын қарым-қатынасқа немесе жазаға тартуға болмайды" делінген (17-бап). Осы норманы неғұрлым толық және тиімді іске асырудың объективті қажеттілігін ескере отырып, осы диссертацияда отбасы институтын қорғау тетігін реттейтін әкімшілік-құқықтық актілердің, халықаралық құқықтық нормалардың маңызы мен рөлі, сондай-ақ отбасылық тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимылдағы мемлекеттік органдар мен қоғамдық бірлестіктердің рөлі айқындалған. Тақырыптың өзектілігі сонымен қатар әлемдік қоғамдастық пен мемлекеттердің отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық проблемаларына ерекше назар аударуымен байланысты, өйткені бұл ретте адамның іргелі құқықтары мен бостандықтары бұзылады. Құқық бұзушылықтың осы түрінің алдын алу және алдын алу Қазақстан Республикасының демографиялық саясатының өзекті тақырыбы болып табылады, өйткені зорлық-зомбылықтың өсуі қоғамның, отбасының және жеке адамның қауіпсіздігіне тікелей әсер етеді. Отбасындағы зорлық-зомбылық қоғамның барлық әлеуметтік-экономикалық салаларына әсер етеді, адамдардың денсаулығына орны толмас зиян келтіреді, көбінесе өлімге әкеледі және оңай анықталмайды. Қазақстанда күн сайын полицияға тұрмыстық зорлық-зомбылық фактілері бойынша үш жүзге жуық арыз келіп түседі. Күн сайын елде осы азғындықтың салдарынан кем дегенде сексен әйел қайтыс болады. 2023 жылы 150 – ге жуық адам ауыр жарақат алды, 200 – і орташа және 4000-нан астамы жеңіл жарақат алды. Бұл деректер алаңдатады, өйткені әсіресе әйелдер мен балалар ұрып – соғып, мүгедек болып, өлтіріледі. 2023 жылдың 10 айында аталған құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жауапкершілікке 50 000 адам, ал қылмыстық жауапкершілікке 700 адам тартылды. Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымының статистикасына сәйкес, 736 миллион әйел өмірінде кем дегенде бір рет физикалық зорлық-зомбылыққа ұшырайды, оның ішінде 15 жастан асқан әйелдер мен қыздардың 640 миллионнан астамы (87%) серіктестердің агрессивті әрекеттерінен зардап шекті; тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккендердің 94-99% - ы экономикалық зорлық-зомбылықтың әртүрлі түрлерін бастан кешірді, Олардың 60% - ы серіктестің қысымы нәтижесінде жұмысынан айырылды. Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтың адам өліміне, жетімдікке және балаларға зиян келтіруде ғана емес, сондай-ақ отбасы және әлеуметтік байланыстар институтына нұқсан келтіруде, адамның жоғары құндылықтарының: оның өмірінің, денсаулығы мен қол сұғылмаушылығының құнсыздану қаупін ескере отырып, ҚР Парламенті 2024 жылғы сәуірде Қазақстан Республикасының заңдарын қабылдады: "Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексіне әйелдер құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы "және"Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әйелдер құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы". Аталған заңдарға енгізілген түзетулер мемлекеттік отбасылық саясаттың құқықтық, әлеуметтік, институционалдық және өзге де негіздерін жетілдіруге, әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қорғауды күшейтуге, олардың қауіпсіздігін бұзғаны үшін әкімшілік және қылмыстық жауапкершілікті қатаңдатуға, отбасылық-тұрмыстық саладағы зорлық-зомбылықтың алдын алуға бағытталған. Егер Қазақстан Республикасындағы отбасылық-тұрмыстық зорлық – зомбылықты "криминализациялау" тарихын қысқаша қадағалайтын болсақ, онда ол мынадай: 2017 жылға дейін елде тұрмыстық зорлық-зомбылық оқиғасы үшін Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің екі бабы бойынша-денсаулыққа жеңіл зиян келтіргені үшін (108-бап) және ұрып-соғу үшін (109-бап) жаза ретінде тартылуы мүмкін қамауға алу, айыппұл салу, түзету немесе қоғамдық жұмыстар; содан кейін, 2017 жылдың шілдесінде осы баптарды қылмыссыздандыратын заң қабылданды (ұрып-соғу және денсаулыққа жеңіл зиян келтіру Әкімшілік құқық бұзушылыққа айналды). Бұрын физикалық зорлық-зомбылықты қылмыссыздандыру қате болды, өйткені отбасылық және тұрмыстық саладағы құқық бұзушылықтардың өсуі төмендеген жоқ. 2024 жылы қабылданған жоғарыда аталған екі заң тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жауапкершілікті күшейтті, яғни қылмыстық жауапкершілікке тартылды: тұрмыстық зорлық-зомбылық, кісі өлтіру үшін өмір бойына бас бостандығынан айыру және балаларға қатысты жыныстық зорлық-зомбылық үшін қылмыстық жауапкершілік енгізілді. Сондай-ақ агрессия мен зорлық-зомбылыққа ұшыраған адамдарды қорғау үшін қосымша шаралар енгізілді (қорқыту, суицидті насихаттау, балаларды автобустан түсіру үшін жауапкершілік). Соңғы өзгерістерден көріп отырғанымыздай, біз зерттеп отырған тақырыпты адам құқықтарын отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтан қорғаудың әкімшілік-құқықтық шараларын ғана емес, сонымен бірге қылмыстық-құқықтық шараларды да зерделеусіз және талдаусыз ашу мүмкін емес, өйткені бұл әкімшілік құқық бұзушылықтарды криминализациялау бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып табылады. Бұл тұрғыда диссертацияда ерекше назар аударылған отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алуға байланысты мәселелерді зерттеу қажеттілігі туындайды. Отбасылық зорлық-зомбылық құрбандарын қорғаудың пәрменді құқықтық тетігі тек мемлекеттік органдар тарапынан ғана емес, сонымен қатар қоғамдық ұйымдар тарапынан да түрлі алдын алу шараларын іске асыру жағдайында қалыптасуы мүмкін, оған, өкінішке орай, әрдайым тиісті көңіл бөлінбейді. Дәл осы профилактикалық шаралар қазіргі уақытта ең әлсіз, осал және іс жүзінде тиісті нәтиже бермейтін шаралар болып табылады, бұл жоғарыда келтірілген статистикадан көрінеді. Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимылда тиімді алдын алу шараларын қалыптастыру жолында әртүрлі кедергілер бар: ғылыми терминологияны нақты реттеудің болмауы, қарт адамдарға қатысты зорлық-зомбылықтың (геронтологиялық зорлық-зомбылық) және мүгедектерге қатысты зорлық-зомбылықтың таралу дәрежесі, нормативтік құқықтық базаның жетілмегендігі, ведомствоаралық өзара іс-қимылдың әлсіздігі және т. б. Шетелдік сарапшылардың пікірінше, 2024 жылғы жаңа заңдар қорғаудың күшейтілген тетіктерін көздейді, бірақ әйелдерді отбасындағы зорлық-зомбылықтан нақты қорғаудың болмауы түріндегі кемшіліктері бар; тұрмыстық зорлық-зомбылық жеке қылмыстық құқық бұзушылық болуы тиіс; заңнаманы орындау тиімділігіне мониторингтің болмауы. Аталған ескертулердің барлығы, әрине, одан әрі заң шығару жұмысы барысында түзетілетін болады, бірақ біздің ойымызша, отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа "нөлдік төзімділікке" қол жеткізу мақсатында осы жұмыста жасалған алдын алу шараларына ерекше назар аудару керек. Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Диссертациялық жұмыстың мақсаты құқықтық реттеудің ерекшеліктерін, сондай-ақ адам құқықтарын отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтан қорғаудың қосымша әкімшілік-құқықтық тәсілдерін кешенді зерттеу болып табылады, оларды іске асыру осындай құқық бұзушылықтардың алдын алу шараларының тиімділігін арттырады. Қойылған мақсатқа сүйене отырып, келесі міндеттер анықталып, шешілді: - "отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық", "тұрмыстық зорлық-зомбылық" және "жинақтау тұрмыстық зорлық-зомбылық" ұғымдарының мазмұны зерттелді; - отбасылық-тұрмыстық жанжалдардың жіктелуі жүргізілді; - субъектілердің әлсіз санаттарына баса назар аудара отырып, отбасылық-тұрмыстық қатынастардың субъективті құрамы анықталды; - "жәбірленуші-қылмыскер" қарым-қатынасының ерекшеліктері анықталды; -ішкі істер органдарының отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық саласындағы құқық бұзушылықтарға қарсы іс-қимылдағы қызметі зерттелді; -отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алуда мемлекеттік институттардың ведомствоаралық өзара іс-қимылы зерделенді; -отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимылдағы қоғамдық бірлестіктердің әлеуеті ашылды; - тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алудың халықаралық құқықтық шаралары зерделенді; -отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимылда қоғамдық бірлестіктердің қызметін жақсарту бойынша ұсынымдар әзірленді. Зерттеудің әдіснамалық негізін жалпы ғылыми (диалектикалық, құрылымдық-формальды, формальды-логикалық), пәнаралық және арнайы-құқықтық әдістер құрады. Диссертацияда адам құқықтарын отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтан құқықтық қорғау мәселесін неғұрлым толық және объективті зерттеуге мүмкіндік беретін әдістер қолданылды. Деректерді талдау Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу Комитетінің 2019-2023 жылдардағы статистикалық ақпаратына негізделеді. Диссертациялық зерттеудің жаңалығы-бұл әкімшілік және қылмыстық заңнамадағы соңғы өзгерістерді ескере отырып, адам құқықтарын отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтан қорғауды әкімшілік-құқықтық реттеудің ерекшеліктерін кешенді теориялық және практикалық зерттеу. Зерттеудің әдіснамалық негізін жалпы ғылыми (диалектикалық, құрылымдық-формальды, формальды-логикалық), пәнаралық және арнайы-құқықтық әдістер құрады. Диссертацияда адам құқықтарын отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтан құқықтық қорғау мәселесін неғұрлым толық және объективті зерттеуге мүмкіндік беретін әдістер қолданылды. Деректерді талдау Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу Комитетінің 2019-2023 жылдардағы статистикалық ақпаратына негізделеді. Диссертациялық зерттеудің жаңалығы-бұл әкімшілік және қылмыстық заңнамадағы соңғы өзгерістерді ескере отырып, адам құқықтарын отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтан қорғауды әкімшілік-құқықтық реттеудің ерекшеліктерін кешенді теориялық және практикалық зерттеу. Бұл зерттеудің ғылыми жаңалығы қорғауға ұсынылған келесі негізгі ережелерде келтірілген: 1. Қазақстанда "тұрмыстық зорлық-зомбылық" немесе "отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық" терминдерін қолданудың бірыңғай тәсілі жоқ, бұл құқық қолдану практикасында белгілі бір қиындықтар туғызады. Аталған жағдай осы құқық бұзушылыққа арналған баптарды кеңейтілген түсінуді болдырмайтын бірыңғай ғылыми негізделген заң терминологиясын әзірлеуді талап етеді. "Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық деп "бірге тұратын туысын, жақын адамын немесе басқа адамды, сондай-ақ бұрынғы жұбайларын, бірге тұратындарын моральдық, физикалық және материалдық тұрғыдан қорлауға және шектеуге арналған Жүйелі заңсыз әрекеттерді" түсіну керек. 2. "Отбасылық-тұрмыстық қатынастардың" мазмұны "ерлі-зайыптылар, бұрынғы ерлі-зайыптылар, бірге тұратындар, жақын туыстар"ұғымымен шектеліп, тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ұшыраған адамдардың санаттарын толық ашпайтыны анықталды. Геронтологиялық зорлық – зомбылық және көмекке мұқтаж инклюзивті отбасы мүшелеріне қатысты зорлық-зомбылық туралы Статистика жоқ болса да, оларға тұрмыстық зорлық-зомбылық жасау орын алады. Осыған байланысты оларды көмекке мұқтаж адамдардың ерекше санаты деп санаған жөн. Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықты тереңірек зерттеу үшін зардап шеккендердің әр тобы бойынша нақты статистика қажет, олар әйелдер мен қыздардан басқа ерлер, қарт ата-аналар, бауырлар, балалар (ұлдар) болуы мүмкін. 3. Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың пайда болу себептері деп отбасылық және тұрмыстық зорлық-зомбылық жасауға қызмет ететін барлық себептерді, жағдайларды, проблемалар мен қақтығыстарды түсіну керек. Бұл жағдайда олардың ішкі тітіркендіргіштерден туындағаны немесе сыртқы екендігі маңызды емес. Оларға мыналар жатады: алкогольге тәуелділік, нашақорлық, төмен жалақы, білім деңгейінің төмендігі, құқықтық сауаттылық және т. б. 4. Отбасы мүшелеріне қатысты тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу мәселелерін шешудің құқықтық жолдары, атап айтқанда отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық саласында қалыптасқан қауіпті жағдайды төмендетуге бағытталған құқықтық нормалар, шаралар мен тәсілдер ерекше рөл атқаратыны анықталды. Оларға алдын алу шаралары, отбасындағы зорлық-зомбылық құрбандарын әлеуметтік қолдау шаралары; мекемелер мен ұйымдардың отбасындағы зорлық-зомбылықтың алдын алу және жәбірленушілерге көмек көрсету жөніндегі қызметі; отбасы мүшелерін зорлық-зомбылықтан қорғау және алдын алу бойынша қажетті шараларды қабылдамағаны үшін лауазымды адамдардың жауапкершілігі жатады. Сондай-ақ, бұл топқа құқық бұзушылық жасаған адамдардың әлеуметтік бейімделуіне ықпал ету кіреді. 5. Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу ісінде Дағдарыс орталықтары, сондай-ақ тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарымен жұмыс істейтін отбасын қолдау орталықтары маңызды рөл атқаратыны анықталды. Олардың жұмысын, қалалардағы, аудан орталықтарындағы сандық арақатынасын, оларға және қызметкерлерге қойылатын талаптары бар көрсетілетін қызметтердің көлемі мен түрлерін көрсететін стандарттарды әзірлеу қажет. 6. Тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарымен жұмыс істеу және ел шеңберіндегі жалпы көріністі түсіну кезінде дағдарыс орталықтары мен азаматтық қоғам институттарынан оларды кейіннен талдауда пайдалану мүмкіндігі үшін осы саладағы құқықтық қатынастарды сенімді ғылыми болжау және тиімді реттеу үшін жиналған сенімді Статистика маңызды болып табылады. Бүгінгі таңда дағдарыс орталықтары тәуелсіз статистиканы жүргізеді, өйткені оны жобалауға бірыңғай талаптар жоқ. Бұл мәселенің шешімі осы орталықтарға өтініштер бойынша статистикалық есептіліктің бірыңғай нысандарын құруда көрінеді. Сонымен қатар, дағдарыс орталықтарының статистикалық деректері уәкілетті органның отбасылық-тұрмыстық саласындағы құқық бұзушылықтар туралы бірыңғай ақпараттық базаға енгізілуі тиіс. Сондай-ақ, тұрмыстық зорлық-зомбылықтың себептерін анықтау үшін отбасылық-тұрмыстық салада құқық бұзушылардың тізілімін құру қажет. 7. Қазіргі уақытта бейтаныс адамдар да, таныстар да адамдарды қудалауды күшейтуге байланысты жағдайларда проблемалар туындайды. "Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы" Қазақстан Республикасының Кодексіне "қудалау" бабын мынадай мазмұнда енгізу қажет деп санаймыз: "қудалауды, қауіп сезімін тудыратын әрекеттерді, әртүрлі нысандарда, оның ішінде жүйелі түрде болып жатқан интернет желісін пайдалана отырып көрінетін қудалауды қамтитын қоғамға қарсы мінез-құлық". Осы бапты екінші бөлікпен толықтыру қажет деп санаймыз: "осы баптың бірінші бөлігінде көзделген, құқық бұзушымен отбасылық-тұрмыстық қатынастарда тұрған немесе онымен болған адамға қатысты жасалған іс-әрекеттер". 8. Бұқаралық ақпарат құралдарында адамның қоршаған қоғаммен байланысының барлық аспектілері белгілі бір қамтылғандығы дәлелденді. Сонымен бірге, бұл ақпарат олардың қалыпты дамуы мен жұмыс істеуі үшін қоғамдық мүдделерге сай болуы керек. Сондықтан өзекті мәселе-БАҚ-тың ақпараттық өрісі, дәлірек айтсақ, бұл ақпарат қандай әлеуметтік "бояуды" таратады. Осыған байланысты отбасылық-тұрмыстық қатынастарда тұрған адамдарды татуластыруға, осы адамдардың тұрмыстық зорлық-зомбылыққа байланысты өмірлік қиын жағдайда болуы туралы көрінеу белгілі теле -, радио, бейнебағдарламаға жария түрде шақыру таратқаны үшін әкімшілік жауапкершілікті көздеу қажет деп санаймыз. 9. "Көршілес қадағалау" пилоттық жобасының әрекеті құқық бұзушылықтарға, оның ішінде тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимылда оң нәтижелер бергендіктен, бұл жобаны Қазақстан аумағында тұрақты негізде барлық жерде енгізуге болады, бұл халықтың жасалатын құқық бұзушылықтарға немқұрайлы қарамауын қалыптастыруға қызмет етеді деп санаймыз. 10. Алдын алу шараларын қамтамасыз ету циклдік түрде жүргізілуі тиіс: мектеп–ЖОО–отбасыларға көмек көрсетудің психологиялық дағдарыстық орталықтары–жұртшылықты ақпараттандыру. Бұл шаралар тұрмыстық зорлық зомбылықтың барлық субъектілеріне әсер етеді: - құқық бұзушылықтардың себептері мен олардың салдарын сауатты түсіндіру мақсатында мектеп учаскелік инспекторларының қатысуымен тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы міндетті тақырыптарды мектеп сыныптық сағаттарына енгізу; - құқық қорғау органдарын, психологтарды, дағдарыс орталықтарының мамандарын тарта отырып, студенттермен тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы тәрбиелік кураторлық сағаттар өткізу; - отбасын қолдау орталығы, жергілікті мемлекеттік басқару және Бала құқықтары жөніндегі уәкілдің өзін-өзі басқаруы жұртшылықты ақпараттандыруға неғұрлым ұтымды көзқарас үшін бірыңғай цифрлық алаң бекітілсін, бұл халықтың құқықтық сауаттылығын арттыруға және тұрмыстық зорлық-зомбылыққа төзбеушіліктің белсенді азаматтық ұстанымын дамытуға толық көлемде ықпал ететін болады. 11. Істі тергеп-тексеру кезеңінде және сот шешім шығарғанға дейін тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбанын ұстауға құқық бұзушылық жасалған кездегі "Республикалық бюджет туралы" Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген ең төменгі жалақы мөлшерінде материалдық қамтамасыз етуді заңнамалық тұрғыдан көздеу қажет.
Зерттеулерді этикалық бағалау жөніндегі комиссияның қорытындысы